پیش‌بینی زلزله در کشور منوط به تجهیزات به‌روزمی باشد

به گزارش رمز فردا  ، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کار ثبت و تعیین محل زمینلرزه‌ها را از سال ۱۳۳۷ ( ۱۹۵۸ میلادی) با احداث اولین ایستگاه لرزه‌نگاری در تهران آغاز کرد و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ایستگاه‌های لرزه‌نگاری کشور به ۵ ایستگاه آنالوگ نصب شده در شهرهای تهران، تبریز، مشهد، شیراز و کرمانشاه افزایش یافت. از این تعداد ۳ ایستگاه تبریز، مشهد و شیراز زیرمجموعه شبکه لرزه‌نگاری استاندارد جهانی (WWSSN) بودند.

در سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵ میلادی) یک آرایه ۷ ایستگاهی موسوم به آرایه “بلند دوره ایران” (ILPA) برای اهداف خاص و نیز فراهم آوردن اطلاعات لرزه‌ای مناسب جهت تحقیقات زلزله‌شناسی در جنوب غربی تهران نصب شد و در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰ شمسی در چند نقطه دیگر کشور از جمله بروجن، مینودشت، سد مهاباد، قمصر کاشان و قلعه‌قاضی هرمزگان، توسط مؤسسه ژئوفیزیک ایستگاه‌های لرزه‌نگاری آنالوگ نصب و راه‌اندازی شد.

تا سال ۱۳۷۴، ثبت و گزارش زمینلرزه‌ها در کشور توسط این ایستگاه‌های لرزه‌نگاری آنالوگ صورت می‌گرفت، ولی با تامین تجهیزات لرزه‌نگاری جدید از نوع رقمی، نصب دستگاه‌های لرزه‌نگاری جدید در سال ۱۳۷۴ در شبکه‌های لرزه‌نگاری تهران و تبریز آغاز شد و در سال‌های بعد با نصب تجهیزات در شبکه‌های لرزه‌نگاری سمنان، قوچان، یزد، ساری، اصفهان، شیراز، مشهد، کرمانشاه، بیرجند و خرم‌آباد شبکه‌های لرزه‌نگاری توسعه یافتند.

نقشه پراکندگی شبکه‌های‌ لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک 

در حال حاضر تعداد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری این مؤسسه در حالی بر روی عدد ۱۳۰ ایستاده است که به گفته دکتر حاتمی، رییس مؤسسه لرزه نگاری قرار بود این عدد بالغ بر ۳۰۰ ایستگاه باشد، ولی به دلیل عدم تامین اعتبارات این هدف محقق نشده است، ضمن آنکه تجهیزات ایستگاه‌های موجود یا به‌روز نشده‌اند و یا مورد آسیب و سرقت قرار گرفته‌اند.

وی پیش‌بینی زلزله در کشور را منوط به داده‌های ماهواره‌ای و تجهیزات به‌روز می‌داند و تاکید دارد: ما امکان ارائه گزارش‌های مربوط به زلزله را داریم، ولی اینکه آیا قادر هستیم همه داده‌های زلزله را ثبت و برای آیندگان نگهداری کنیم، پاسخ منفی است؛ چون برای ثبت داده به اندازه کافی ایستگاه لرزه‌نگاری نداریم که نیازمند حمایت و سرمایه‌گذاری است.

گام‌های اولیه برای ثبت داده‌های ژئوفیزیک

دکتر محمدرضا حاتمی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: مؤسسه ژئوفیزیک در سال آینده شصت و پنجمین سالگرد تاسیس خود را جشن خواهد گرفت. این مؤسسه از موسسات آموزشی و پژوهشی ایجاد شده در دانشگاه تهران به شمار می‌رود که در ابتدا به عنوان یک مرکز تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف فیزیک زمین شروع به کار کرده است.

وی با تاکید بر اینکه این مؤسسه در دهه ۳۰ و ۴۰ خورشیدی با ایجاد رصدخانه‌های مختلف تغییرات کمیت‌های فیزیکی زمین چون “طول”، “زمان”، “جریان الکتریکی” و “جرم” را اندازه‌گیری می‌کرده است، اظهار کرد: بر این اساس این مؤسسه از بخش‌هایی چون “زلزله شناسی”، “لرزه شناسی”، “ژئومغناطیس”، “ژئوالکتریک”، “جذر و مد”، “گرانی‌سنجی و ژئودزی”، “هواشناسی”، “فیزیک خورشیدی”، “یونسفر ” و “ازن و آلودگی هوا” تشکیل شد و از آن زمان این مؤسسه به عنوان یک مرکز ثبت داده‌ها مشغول به فعالیت بوده و به توسعه داده‌های  جهانی در این زمینه کمک کرده است؛ چرا که رخدادهای زمین یک موضوع فراسرزمینی است و نیاز به تبادل داده‌ها با دنیا داریم.

حاتمی با بیان اینکه این مؤسسه از دهه ۵۰ اقدام به پذیرش دانشجو کرد، ادامه داد: در حال حاضر این مؤسسه دارای دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری در گرایش‌های مختلف ژئوفیزیک و فیزیک فضا است، ضمن آنکه مجهز به آزمایشگاه‌های منحصر به فردی در این حوزه‌ها است؛ ولی متاسفانه این تجهیزات آزمایشگاهی قدیمی شدند و برای به‌روز کردن این دستگاه‌ها نیز تلاش می‌کنیم.

به گفته وی از آنجایی که ساخت این تجهیزات مقرون به صرفه نیست، تنها کشورهای محدود صنعتی اقدام به ساخت آنها می‌کنند و ما ناچاریم که با این کشورها همکاری‌های علمی داشته باشیم تا بتوانیم داده‌های مورد نیاز را برداشت کنیم.

رییس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران یکی از وظایف این مؤسسه به عنوان یکی از اعضای جامعه ژئوفیزیک جهانی را، ثبت داده‌های ژئوفیزیکی  دانست و ادامه داد: متاسفانه ما در برخی از تجهیزات مشکل داریم، از جمله آن می‌توان به بخش یونسفر اشاره کرد. این مؤسسه تنها مرکزی در کشور است که در این زمینه مطالعاتی دارد. لایه یونسفر بخش یونیزه شده از جو بالایی زمین است که از حدود ۴۸ کیلومتری تا ۹۶۵ کیلومتری ارتفاع دارد و داده‌های مربوط به آن بسیار مهم است.

حاتمی، تجهیزات زلزله‌شناسی را از دیگر تجهیزات این مؤسسه نام برد که نیاز به‌روز رسانی و نصب به تعداد کافی دارند و یادآور شد: داده‌های زلزله‌شناسی که از تجهیزات موجود به دست آوردیم، موجب شده که گسل‌های کشور را بهتر بشناسیم، در صورتی که ثبت زمینلرزه‌ها را به تعداد کافی نداشته باشیم، اطلاعات ما از گسل‌ها دقیق نخواهد بود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه بسیاری از فعالیت‌های بخش‌های صنعتی چون حوزه نفت، مدیون مطالعات ژئوفیزیک هستند، خاطر نشان کرد: شناسایی منابع نفتی و هیدروکربوری،‌ آب و نفت بر اساس مطالعات ژئوفیزیک حاصل خواهد شد و ما با تجهیزاتی که در اختیار داریم، بدون آنکه چاهی در این زمینه حفر شود، از طریق ارسال امواج، اطلاعاتی از لایه‌های زیرین زمین کسب می‌کنیم.

رییس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مطالعات هواشناسی را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی این مؤسسه نام برد و با بیان اینکه از دهه ۵۰ در کشور داده‌برداری صورت گرفته است، گفت: در این داده‌برداری تغییرات دما، فشار و میزان بارندگی در نقاط مختلف کشور را برداشت کردیم و امروزه محققان در این حوزه توانسته‌اند مدل‌های خوبی برای پیش‌بینی در کشور ارائه دهند. این داده‌ها موجب می‌شود که بتوان در آینده مدل‌های خوب پیش‌بینی ارائه کرد.

به گفته وی، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اولین مرکزی در کشور است که دانشجوی هواشناسی تربیت می‌کند و دانش آموختگان این رشته در سازمان هواشناسی خدمت می‌کنند.

کمبود تجهیزات چالشی برای مؤسسه‌ای با قدمت ۶۵ سال

وی با تاکید بر اینکه کمبود تجهیزات به همه بخش‌های تحقیقاتی و داده‌برداری این مؤسسه مربوط می‌شود، یادآور شد: متاسفانه در کشور بنا بر دلایل مختلف و بر اساس باور برخی‌ها که این مؤسسه تنها بر کارهای مطالعاتی اکتفا می‌کند، اهمیت کمی به این مؤسسه داده می‌شود.

حاتمی افزود: در ابتدای تاسیس مؤسسه در بخش‌های “ژئومغناطیس”، “ژئوالکتریک” و “فیزیک خورشیدی” و “یونسفر” تنها یک رصدخانه وجود داشته است و در زلزله‌شناسی نیز پایگاه‌های “تهران”، “مشهد”، “کرمانشاه” و “شیراز” و “تبریز” تاسیس شد. در ابتدا برای تعیین محل یک زمینلرزه از طریق تلفن، داده‌ها منتقل و با تاخیر اطلاع‌رسانی می‌شد.

رییس مؤسسه ژئوفیزیک تاکید کرد: تا زلزله رودبار، کشور توجه جدی حتی به زلزله‌شناسی نداشت؛ ولی بعد از این رخداد لرزه‌ای مقرر شد مرکز لرزه‌نگاری کشوری تاسیس شود و در حال حاضر حدود ۱۳۰ ایستگاه لرزه‌نگاری در قالب ۹ شبکه لرزه‌نگاری منطقه‌ای راه‌اندازی شده است که از طریق آن اکثر استان‌های کشور را تحت پوشش قرار دادیم.

وی از تخریب برخی از دستگاه‌های این ایستگاه‌ها خبر داد و با بیان اینکه این دستگاه‌ها بنا به دلایل مختلف آسیب می‌بینند و نیاز است که به صورت دوره‌ای به این تجهیزات سرکشی شود، خاطر نشان کرد: پیش‌بینی و برنامه‌ریزی ما برای احداث ۴۰۰ ایستگاه لرزه‌نگاری در کشور بود که از این تعداد ۱۳۰ ایستگاه احداث شده است، ولی متاسفانه بنا بر دلایل مختلف، تعدادی از ایستگاه‌ها از مدار، خارج، ولی با تلاش کارشناسان مرکز لرزه‌نگاری کشوری مجددا به شبکه متصل می‌شود.

حاتمی، سرقت را یکی از دلایل عدم بهره‌برداری از ظرفیت کامل این ایستگاه‌ها نام برد و گفت: در برخی موارد فردی از جلوی ایستگاه‌های لرزه‌نگاری عبور می‌کند و با سنگ، سولار پنل این تجهیزات را می‌شکند و یا بخشی از آنتنی که برای مخابره موج نصب کرده‌ایم، به سرقت می‌رود. از آنجایی که این ایستگاه‌ها در مناطق دورتر از نواحی شهری احداث شده‌اند، نمی‌توان به صورت ۲۴ ساعته از آن نگهبانی کرد، ولی ما با نصب تابلوهایی در زمینه کاربردهای آن تجهیزات توضیحاتی، ارائه و اعلام کردیم این تجهیزات چه کاربردهایی دارد، ولی متاسفانه فرهنگ‌سازی کافی در این زمینه نشده است و از مردم درخواست داریم از این سرمایه‌های ملی حفاظت کنند.

وی یادآور شد: این در حالی است که قیمت تجهیزات نصب شده در ایستگاه‌های لرزه‌نگاری بالا است، به گونه‌ای که اگر بخواهیم شبکه لرزه‌نگاری کشور را تکمیل کنیم و ۲۵۰ ایستگاه جدید احداث کنیم، نیاز به سرمایه‌گذاری حدود ۵۰۰ میلیارد تومانی داریم؛ یعنی هر ایستگاهی تقریبا به ۲ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد.

اسناد بالادستی برای تامین تجهیزات لرزه‌نگاری برای کشور لرزه‌خیز

رییس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با اشاره به مفاد برخی از اسناد بالادستی در خصوص تامین تجهیزات لرزه نگاری،‌ افزود: در برنامه ششم توسعه قرار بوده است که این مبلغ (۵۰۰میلیارد تومان) را به مؤسسه اختصاص دهند که متاسفانه این امر محقق نشده است و در حال حاضر نیز برنامه ششم رو به پایان است.

وی با تاکید بر اینکه ما پیگیر ادامه این برنامه در برنامه هفتم هستیم، یادآور شد: این مشکلات تنها محدود به حوزه زلزله‌شناسی نیست و چالش‌هایی در حوزه‌هایی چون مطالعات ژئومغناطیس زمین و سایر حوزه ها داریم. تجهیزات این حوزه‌ها مربوط به ۵۰ سال گذشته است و در دنیا نه تنها این تجهیزات را به‌روز کرده‌اند بلکه، مثلا یک رصدخانه ژئومغناطیس خود را به ۲ تا ۳ ایستگاه افزایش داده‌اند. کشوری مانند پاکستان ۳ ایستگاه ژئومغناطیس احداث کرده است و ایران تنها یک ایستگاه دارد که تجهیزات آن هم قدیمی است. از این رو ما بر این باور هستیم که هر چقدر بتوانیم داده‌های زلزله، ژئومغناطیسی، یونوسفری و …  را جمع کنیم، در آینده به پایه‌های علوم جدید کمک خواهد کرد.

رییس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به برخی از انتقادات در زمینه پیش‌بینی زلزله اشاره کرد و یادآور شد: زمانی می‌توانیم زلزله را پیش‌بینی کنیم که داده‌های ثبت شده ژئوفیزیکی آن زیاد باشد. این وضعیت همانند حوزه هواشناسی است؛ اگر در دنیا از ۵۰ سال قبل، داده‌های هواشناسی برداشت نمی‌شد و ماهواره‌ها نیز به کمک محققان نمی‌آمدند، امروز هرگز مدل‌های هواشناسی در اختیار نداشتیم تا بتوانیم بر اساس آنها وضعیت جوی را پیش‌بینی کنیم.

حاتمی، برداشت داده‌های صحیح را از اولویت‌های این مؤسسه نام برد و اظهار کرد: ما امکان ارائه گزارش‌های مربوط به زلزله را داریم، ولی اینکه آیا قادر هستیم همه داده‌های زلزله را ثبت کنیم و برای آیندگان نگهداری کنیم، پاسخ منفی است؛ چون برای ثبت داده به اندازه کافی ایستگاه لرزه‌نگاری نداریم که نیازمند حمایت و سرمایه‌گذاری است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: داده‌های ژئوفیزیکی به اندازه‌ای مهم است که سایر کشورها حاضرند در داخل کشورها، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و یا ژئومغناطیسی و … احداث کنند.

منبع : ایسنا