به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ایرنا،‌ هدف از شکل‌گیری پایگاه‌های ملی و جهانی میراث فرهنگی در وهله اول صیانت از یکپارچگی، اصالت،تمامیت و ارزش‌های برجسته آثار فرهنگی- طبیعی کشور است؛ این پایگاه‌ها، ماموریت دارند در چهارچوب مدیریت یکپارچه و نظام‌مند با بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و توان علمی و تخصصی، ضمن ارتقای حفاظت از این آثار، زمینه‌ ترویج و انتقال آنها به نسل‌های آینده را فراهم خواهد کنند.

هسته اولیه پایگاه‌ها در قالب پایگاه‌های باستان‌شناسی همچون شوش، تخت جمشید، هگمتانه، سیلک و غیره حدود یک قرن پیش شکل گرفت. پس از پایان جنگ تحمیلی گسترش پایگاه‌ها در دهه ۷۰ آغاز شد؛ در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶ حدود  ۶۵ پایگاه در قالب ملی و جهانی شکل گرفت، تفکیک پایگاه‌ها به صورت ملی و جهانی طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ انجام و پس از آن در سال ۱۳۹۲ بازنگری و ساماندهی مجدد شد.

پایگاه‌های جهانی و ملی؛ چه بود و چه شد؟

فرهاد عزیزی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره وضعیت پایگاه‌های ملی و جهانی میراث فرهنگی در دولت یازدهم و دوازدهم گفت: ایران دارای ۲۲ اثر فرهنگی، تاریخی و ۲ اثر طبیعی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو و ۱۰۰ پایگاه ملی شامل آثار موجود در فهرست موقت یونسکو و آثار با ارزش‌های منحصر به فرد فرهنگی و طبیعی کشور است.

مدیرکل امور پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث‌فرهنگی اظهار داشت: تعداد پایگاه‌های جهانی و ملی کشور تا پایان دولت یازدهم (سال ۱۳۹۶) به ترتیب ۴۱ پایگاه جهانی (با احتساب آثار زنجیره‌ای از جمله باغ ایرانی (۹پایگاه) ، قنات ایرانی (۱۱ پایگاه) و بیابان لوت (۳پایگاه) و ۷۷ پایگاه ملی بود که  در حال حاضر براساس اهداف، سند چشم‌انداز پایگاه‌ها و برنامه ششم توسعه کشور در سال ۱۴۰۰ به ۴۸ پایگاه جهانی و ۱۰۰ پایگاه ملی افزایش یافته است.

وی بیان کرد: در مجموع از سال ۱۳۹۶، تعداد ۷ پایگاه جهانی برای آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی؛ شامل آثار زنجیره‌ای محور باستان‌شناسی ساسانی فارس و جنگل هیرکانی  و ۲۳ پایگاه ملی ایجاد شده است؛ پایگاه‌های میراث ملی و جهانی و آثار وابسته به آن‌ها به طور شبکه‌ای گسترده و هم‌پیوند در ۳۱ استان کشور قرار گرفته‌اند که همواره و فعال با یکدیگر در ارتباط هستند.

در دولت یازدهم ۱۸ پایگاه جهانی و ۶۲ پایگاه ملی ایجاد شد و در چهار سال گذشته هم ۷پایگاه جهانی و ۲۳ پایگاه ملی میراث فرهنگی در کشور ایجاد شده است که در مجموع با فراهم سازی و ایجاد ۱۱۰ پایگاه ملی و جهانی میراث فرهنگی، سهم عملکرد دولت دوزادهم در دولت تدبیر و امید (۱۴۰۰-۱۳۹۲) حدود ۲۸ درصد است. در سال ۱۳۹۹ با همه مشکلات و فشارهای ناشی از کرونا  ۱۴ پایگاه ملی میراث فرهنگی برنامه‌ریزی و راه اندازی شد که البته فعالیت  تعدادی از آنها به صورت رسمی هنوز آغاز نشده است.

تخصیص ندادن اعتبار و کمبود نیروی یگان حفاظت؛ چالش‌های پایگاه‌های جهانی و ملی

عزیزی درباره فعالیت‌های پایگاه‌های جهانی و ملی میراث فرهنگی گفت: حفاظت، مرمت، سامان‌دهی و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری، همکاری در تهیه و اجرای طرح‌های مشارکتی با سایر دستگاه‌های دولتی و خصوصی در سطح ملی و بین‌المللی و برنامه‌ریزی به منظور تعامل پایدار با جوامع محلی و بهبود اقتصاد خرد محلی و جلب مشارکت آنان از جمله فعالیت پایگاه‌های جهانی و ملی کشور است که در راستای شرح وظایف تعریف‌شده و سند برنامه ششم توسعه و نیز تعهدات ایران به یونسکو تعریف شده است.

مدیرکل امور پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث‌فرهنگی،‌ تهیه طرح‌های جامع، پلان مدیریت بحران و پلان مدیریت یکپارچه آثار، نظارت و پایش مداوم عرصه و حریم آثار و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی عمومی و تخصصی برای کارکنان پایگاه‌ها و علاقه‌مندان از دیگر فعالیت‌های این پایگاه‌ها برشمرد.

عزیزی درباره موانع و چالش‌های فعالیت‌ پایگاه‌های جهانی و ملی گفت: نبود ساختار و تشکیلات متناسب با شرح وظایف پایگاه‌ها و تخصیص اعتبارات به صورت اسناد خزانه از مهمترین چالش‌ها و مشکلات پایگاه‌های جهانی و ملی میراث فرهنگی درکشور است؛ تخصیص ندادن بموقع اعتبارات کمبود شدید نیروهای یگان حفاظت (رسمی و امریه) و کمبود تجهیزات فنی و حمل و نقلی که نیازمند صدور مجوز خرید خودرو و موتورسیکلت از طرف سازمان برنامه و بودجه است و همچنین اجرای برنامه‌های مدیریتی، این پایگاه‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده است.

وی توضح داد: به علت روند رو به رشد توسعه و ساخت‌وساز به ویژه در بافت‌های روستایی و شهری کشور، آثار تاریخی ارزشمند با چالش‌های دیگری هم روبه‌رو هستند که کنترل و مدیریت مستمر آن نیازمند برنامه‌ریزی با رویکرد توسعه پایدار و حفاظت پایدار آثار تاریخی، به روزرسانی و کاربست فناوری‌های نو در حفاظت آثار و مشارکت فعال‌تر و جذب سرمایه‌گذاری مالی و اعتبارات گسترده‌تر است.

مدیرکل امور پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث‌فرهنگی، همچنین آموزش مستمر جوامع محلی برای حفاظت از آثار فرهنگی تاریخی و طبیعی را ضروری دانست و بر همکاری و هماهنگی تنگاتنگ سازمان‌ها و نهادهای ذی‌نفع و سازمان‌های مردم‌نهاد و برنامه‌ریزی در خصوص گردشگری پایدار تاکید کرد.

فیلم‌سازی با تلویزیون آرته، حفاظت از ایوان خسرو با دانشگاه درسدن آلمان

عزیزی تصریح کرد: در شرایط تحریم و به ویژه شیوع کرونا و با وجود بسیاری چالش‌های ناخواسته، تلاش بسیاری در راستای معرفی، حفاظت و پایش مداوم پایگاه‌های جهانی و ملی کشور انجام شد که امیدواریم با برنامه‌ریزی و استفاده از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های اجتماعی و اقتصادی به صورت یکپارچه تا حد امکان چالش‌های موجود در این حوزه روندی کاهشی داشته باشد.

وی درباره فعالیت‌های پایگاه‌ها در حوزه بین‌الملل و همکاری‌های بین‌المللی گفت: به منظور فراهم‌کردن فرصت‌های برابر و عادلانه برای جامعه محلی و بهره‌وری حداکثری از فواید و منافع آثار شاخص میراث‌فرهنگی ملی و جهانی، به‌طور مستمر به ترغیب مشارکت ملی در سطح کشور و در سطوح بین‌المللی در حوزه‌های تخصصی و غیرتخصصی، پرداختیم؛ در ۸ سال گذشته، ۸ کارگاه بین‌المللی و بیش از ۵۰۰ رویداد علمی-فرهنگی در پایگاه‌های سراسر کشور برنامه‌ریزی و اجرا شده است؛ همچنین تفاهم‌نامه‌های متعددی در حوزه‌های مستندسازی و مستندنگاری، معرفی و فیلم‌سازی، حفاظت و مرمت، برگزاری هفته‌های فرهنگی و … منعقد شده است.

مدیرکل امور پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث‌فرهنگی افزود: در ۸ سال گذشته و حتی با وجود تحریم‌های ظالمانه آمریکا و همه‌گیری ویروس کرونا در سال‌های اخیر، تعداد تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی فعال و تکمیل شده در پایگاه‌های جهانی سراسر کشور به ۴۰ مورد رسید؛ همکاری با تلویزیون آرته فرانسه در تهیه فیلمی باعنوان ایران از فراز آسمان، مستندنگاری آثار ساسانی در غرب ایران با عنوان ستون‌های مادی با همکاری دانشگاه ساپینزا رم، حفاظت و مرمت ایوان غربی محوطه میراث جهانی تخت‌سلیمان منسوب به ایوان خسرو با همکاری دانشگاه صنعتی درسدن آلمان در همین چارچوب اجرا شد.