واکسن آری؛ رعایت پروتکل های بهداشتی همچنین

خبرنگار: مانا امامی

در رابطه با همه گیری، پیشگیری، علائم و درمان و شرایط ایمنی و واکسیناسیون بیماری کووید-۱۹، با دکتر خلیل علی محمد زاده پزشک، استاد دانشگاه و رئیس مرکز تحقیقات سیاست گذاری اقتصاد سلامت مصاحبه ای انجام گرفته که در ذیل می آید.

درمقدمه درباره علائم کرونا بفرمایید.

حدود ۱۸ ماه و بلکه بیشتر، نه تنها کشور ما بلکه تمام دنیا درگیر پاندمی این ویروس می باشند که اسم بیماریش کووید-۱۹نامیده می‌شود. از آنجا که همگان شاهد این بیماری در دوستان، نزدیکان و همکاران خود هستند، تا حد زیادی بیشتر مردم با علائم این بیماری آشنایی دارند، شامل؛ تب، بدن درد، اسهال، سوزش معده، اختلال در بویایی و چشایی و سرفه و تنگی نفس و …، اما این روزها سویه ی غالب این بیماری؛ دلتا و دلتا پلاس است که تمامی این علائم هم در این نوع ویروس محرز می باشد اما از جمله علایمی که در دلتا ویروس پررنگ تر می باشد؛ درد مفصلی، عضلانی و ترکیبی از علائم تنفسی با علایم گوارشی است و همچنین سر گیجه و احساس سبکی در سر، در گونه دلتا بیشتر دیده می شود. ممکن است فردی به این بیماری مبتلا شود و بهبود هم پیدا کند اما تا دو سه ماه بعد از بهبودی باز هم علایمی مانند سرفه، بدن درد و یا کوفتگی در بدن را داشته باشد به عنوان مثال یک روز احساس خوبی داشته باشد اما روز احساس بد و دوباره علایم را داشته باشد، این موارد طبیعی می باشد و جای نگرانی نیست. اما نکته مهم در پاسخ تکمیلی به این سوال این است که ۸۰ تا ۸۵ درصد از بیماران ممکن است، بدون علامت باشند و یا علامت های خفیفی مانند گرفتگی بینی، آبریزش بینی و یا علایم خفیف گوارشی  داشته باشند. منظور این است که همیشه علایم این بیماری به صورتی نیست که در فرد جلب توجه کند از این رو تمامی افراد ملزم به این هستند که در هر شرایطی پروتکل های بهداشتی را رعایت کنند به عنوان مثال اگر فردی در کنار شماست و هیچ یک از علایم موجود این بیماری در او نیست، دلیل بر عدم ابتلاء نیست. اگر ما پروتکل های بهداشتی که مهمترین آن زدن ماسک و عدم شرکت در تجعات و دورهمی ها می باشد را رعایت نکنیم، امکان انتقال  بیماری وجود دارد، لذا همه موظف به پیشگیری هستیم که از فرد دیگری به ما منتقل نشود و یا از ما به فرد دیگری منتقل نشود.

کسانی که علائم این بیماری را دارند باید ابتدا به کجا مراجعه کنند؟

این سوال بسیار مهمی می باشد و متاسفانه امروز شاهد این هستیم که افراد و رسانه ها آنقدر به موضوعات متفرقه و غیرضروری در رابطه با کرونامی پردازند که از برخی مطالب بدیهی و اولیه غفلت می شود. بنده باید عرض کنم که در موارد معمول نیازی به مراجعه به اورژانس، بیمارستانها و یا درمانگاه های تخصصی نیست، مراجعه به مراکز جامع خدمات سلامت شهری و روستایی کفایت می کند. از آنجا بیماران را طبق پروتکل های وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی راهنمایی می کنند و پزشک مرکز اگر لازم باشد درخواست تست پی سی آر و یا تست سریع را به بیمار می دهد و یا اگر بیمار با شرایط بدی مراجعه کند، راهنمایی لازم در رابطه با انتقال به بیمارستان را انجام می دهند. شماره تلفن های ۱۹۰ و ۴۰۳۰ نیز برای مشاوره و پاسخگویی به سوالات وجود دارد. سامانه ۶۰۷۰ هم برای اطلاع از تخت خالی در بیمارستان ها فعال است.

اگر فردی تشخیص داده شود که به بیماری کووید ۱۹ مبتلا می باشد با چه مشخصاتی در بیمارستان بستری می شود ؟

تشخیص این که؛ کسی که دچار این بیماری می باشد، باید در بیمارستان بستری شود یا نه؟ قطعا با پزشک معالج می باشد.در صورتی که فرد دچار بیماری خاص و زمینه ای نباشد اما سطح اکسیژن زیر ۹۰ باشد و یا سی تی اسکن انجام شده باشد و درگیری ریوی بالای ۵۰ درصد باشد، اکثرمواقع نیاز به بستری پیدا می کند. در صورتی که فردی بیماری های زمینه ای از قبیل بیماری دیابت و یا فشار خون باشد و یا خانمی باشد که باردار است و یا کسی باشد که احتمال دارد حالش رو به وخامت رود، حتی با سطح اکسیژن بالای ۹۰ و درگیری ریوی کمتر از ۵۰ درصد هم  با صلاحدید پزشک معالج باید بستری شود.

به طور کلی اگر با تمامی درمانهای علامتی که رایج می باشد، حال مریض روبه بهبودی نرود. به عنوان مثال تب همچنان ادامه پیدا کند و یا اینکه تنگی نفس دارد و همچنان شدید‌تر شود و یا احساس سردرد و سرگیجه همچنان تداوم پیدا کند و یا درد عضلانی و مفصلی وجود دارد و شدیدتر شود و حتی به سمت کبودی برود و یا درد قفسه سینه شدت پیدا کند، در این موارد بیمار نیاز به بستری دارد.

دلتا ویروس کرونا چه فرقی با گونه های دیگر دارد ؟

منشاء این گونه بیماری از کشور هند می باشد که از بخش جنوبی کشور و از استان های سیستان و بلوچستان و هرمزگان به کشور ما ورود پیدا کرده است و تفاوت عمده ای از نظر ماهیت بیماری با سایر گونه های دیگر ندارد اما یک سری مشخصات اختصاصی خودش را دارد و آن هم این است که قابلیت انتقال و سرایتش نسبت به گونه های دیگر بسیار زیاد می باشد و حتی در بسیاری از مطالعات نوشته شده است که دو برابر گونه های دیگر دارای قدرت انتقال و سرایت می باشد و دومین مشخصه از این گونه، این که؛ کسانی که به این بیماری مبتلاء می شوند شدت علائم و حتی مرگ و میر در آنها بیشتر می باشد و اگر آمارهای کشور خودمان را ملاحظه کنید؛ افراد مبتلا روزانه به ۴۰ هزار نفر و مرگ و میر روزانه به بالای ۵۰۰ نفر رسیده است. شدت علایم بیشتر است، لذا تعداد بستری و نیاز به مراقبت های ویژه نیز افزایش یافته است. سومین وجه اختصاصی این گونه نسبت به گونه های دیگر این که؛ بچه ها و نوجوان ها را درگیر می کند. و ویژگی دیگر این که به صورت خوشه ای و به شکل کلاسترهای خانوادگی و حتی اداری بروز می کند.

بیماری به بنده مراجعه کرد که ساکن یک آپارتمان در مجتمع پنج طبقه بود که در هر طبقه دو واحد مسکونی وجود داشت و شواهد حاکی از این بود که از طریق آسانسور تمامی اهالی مجتمع مبتلا شده بودند و در مرکز جامع خدمات سلامت و یا در بیمارستان ها هم دیده شده است که فردی مراجعه می کند و به این گونه مبتلا شده و ظرف چند ساعت سایر افراد خانواده با تقدم و تاخر، نتیجه ی تست شان مثبت می شود و این موارد نشان دهنده این است که در واقع سرعت سرایت در اینگونه نسبت به گونه های دیگر برق آسا می باشد.

در رابطه با این بیماری آیا تست PCR دقیقی می باشد و با این تست وجود این بیماری محرز می شود ؟

من خودم به شخصه توصیه ی اکیدم به بیمارانم این است که اگریکی دو تا از علائم سرماخوردگی از قبیل گلودرد، آبریزش بینی، تب، درد عضلانی و درد مفصلی دارید، اصل را بر این قرار دهید که کووید-۱۹، گرفته اید و حتما باید قرنطینه حداقل دو هفته ای را رعایت کنید و نیازی هم به تست نمی باشد.

البته یکی از تست هایی که برای این بیماران چه در کشور ما و چه در سایر کشورها استفاده می شود، تست PCR  است. معمولا از طریق بینی و یا گلو انجام می شود، منتهی در این تست، جواب های مثبت و منفی کاذب وجود دارد. به عنوان مثال گاهی تا یک سوم می توانیم به کسی که کووید-۱۹ دارد، بگوییم که نتیجه ی تستش منفی است و یا به یک سوم افرادی که کووید- ۱۹ ندارند، بگوییم که به صورت کاذب نتیجه ی تست شان مثبت است. بنابراین تشخیص بر اساس علامت بالینی می باشد و همین که شما این علامت ها را مشاهده کردید باید مسلم او را بیمار تلقی کنید. بیمار باید قرنطینه را رعایت کند و البته تستهای سریع هم وجود دارند که برای مواردی است که فوریتی می باشد و بایستی غربالگری صورت گیرد و در کشورهایی که در اوایل شروع این بیماری، امکان استفاده از این کیت ها وجود داشت با انجام سریع این تستها توانستند افراد ناقل و بیمار بیشتری را شناسایی کنند و ارتباطات و محل های رفت و آمد آنها را کنترل کنند. از اینرو  این کشورها مانند کره جنوبی وضعیت بهتری دارند و این بیماری در این قبیل کشورها آرام گرفته است .

اینجانب در حدود یک سال پیش در خبرگزاری فارس در رابطه با این اپیدمی مطلبی را منتشر کردم تحت این عنوان که بیماری کرونا؛ جنگ استراتژی ها می باشد، یعنی هر دولتی که استراتژی مناسب و قابل دسترسی را به سرعت توانست، انتخاب کند و به مرحله ی اجراء گذاشت، موفق ترند و کشوری که به صورت آزمون و خطا عمل کرد یعنی گاهی استراتژی مهار شدید و گاهی استراتژی تسکینی را انتخاب کرد و برنامه ی مشخص، محکم و قاطعی نداشت، بیشترین صدمه را می بیند. مثلا کشور ما در این رابطه می توانست بهتر از این عمل کند. در حال حاضر  شاهد این هستیم که مردم پروتکل های بهداشتی را زیر ۴۰ درصد رعایت می کنند و مقصر اصلی این امر در واقع مسئولین می باشند که در این مدت وارد فرعیات شدند و به خصوص در رسانه ها، اطلاعات پراکنده و متفاوت و بعضا غیر نیاز مردم در اختیار قرار می گیرد. تصمیمات ستاد مقابله با کرونا گاهی باری به هر جهت اجرا شد، لذا مردم احساس خوبی نسبت به مدیریت بیماری ندارند و متاسفانه به توصیه ها و اخباری که در این رابطه از رسانه ها منتشر می شود، کم توجهی می کنند. گاهی در رسانه ها صرفا به مقالات علمی که به جزئیات پرداخته و بعضا در حوزه های آکادمیک قابل بحث می باشد، پرداخته می شود که به هیچ عنوان مورد نیاز مردم نمی باشد. اینها مواردی است که اصحاب رسانه باید به آن دقت داشته باشند تا این مورد هم کمک کند تا به وضعیت پایداری برسیم.

بیمارانی که به شما مراجعه می کنند چه داروهای را به ایشان تجویز می کنید ؟ و یا اینکه به طور کلی در رابطه با کرونا چه داروهایی در نظر گرفته می شود ؟

یکی از مشکلات در رابطه با دارو اطلاعاتی است که در فضای مجازی وجود دارد و هر کسی برای خود داروی را ذکر می کند و تشخیص دارو و رسانه ای کردن آن امری است که در واقع خلاف اصول پزشکی می باشد. زیرا افراد مختلف علائم و شرایط مختلفی دارند و ما نمی توانیم یک نسخه ی واحدی را در سایت ها و شبکه های اجتماعی قرار دهیم و آن را برای تمام بیماران تعمیم بدهیم. برخی افراد ممکن است دچار بیماری های زمینه ای از قبیل دیابت و یا بیماری قلبی باشند و یا بعضی از افراد داروهای خاصی مصرف کنند که با سایر داروهای دیگر تداخل داشته باشد و از آنجا که برای کووید ۱۹ داروی اختصاصی وجود ندارد و بعضا داروهایی هم که تجویز می شوند، حالت حمایتی و تسکینی دارند که تجویز آنها هم در صلاحیت پزشک می باشد که بسته به مورد، باید تصمیم گیری کند

من معتقد هستم که ما در این مورد نباید در فضای رسانه ها به بحث های عمومی بپردازیم زیرا خوددرمانی را موجب  می شود در صورتی که ما باید به دنبال خودمراقبتی باشیم و به مردم بگوییم چگونه از خود مراقبت کنند به عنوان مثال؛ هنگام بیرون رفتن از منزل حتما ماسک بزنند. اگر در قرنطینه خانگی هستند، حتما اتاق شان تهویه مناسب داشته باشد و سعی کنیم در صورت لزوم از خانه خارج شویم و این موضوع فقط برای کسانی که بیمار هستند، نمی باشد، افراد سالم هم تا جایی که می توانند، نباید خود را در معرض خطر قرار دهند و یا برای کسانی که برای کارهای ضروری از خانه خارج می شوند، ایجاد تراکم کنند تا آنها هم به نوعی در معرض خطر قرار نگیرند و علاوه بر همه ی اینها بحث مصرف مواد غذایی و استفاده از مایعات هم می باشد که با تقویت سیستم ایمنی بدن، به پیشگیری از این بیماری کمک می کند و ما نباید به مواردی که در رسانه های مختلف در رابطه با مصرف دارو می باشد، توجه کنیم که مثلا اگر علائم خاصی از قبیل تب و یا کاهش حس بویای و چشایی، بی حالی بدن درد و احساس کوفتگی و یا از این قبیل را دارید؛ فلان دارو و یا آمپول خاصی را استفاده کنید! تمام این موارد و تبلیغاتی که در فضای مجازی وجود دارد این احساس را به فرد می دهد که در صورت بروز علائم به مراکز بهداشتی و درمانی و بیمارستانها مراجعه نکند و به خوددرمانی بپردازد. البته این امر می تواند در مورد سایر بیماری ها هم صادق باشد. به عنوان مثال فردی ممکن است ریفلاکس و یا سوزش معده داشته باشد و بدون مراجعه به پزشک از اینترنت دارویی جستجو کند و استفاده کند که این امر باعث شود؛ نه تنها بیماریش درمان نشود، بلکه درآینده مزمن گردیده و عوارض جبران ناپذیری را ایجاد کند.

آیا تمام کسانی که کرونا دارند، لازم است سی تی اسکن ریه را انجام دهند؟

خیر؛ سی تی اسکن ریه برای تمامی بیماران ضرورت ندارد مگر در مواردی که بیمار تنگی نفس شدید و یا سرفه های شدید و یا خلط فراوان دارد و یا درصد اشباع اکسیژن به زیر ۹۳ درصد برسد در این صورت ممکن است پزشک معالج در خواست سی تی اسکن ریه بکند. .بنابراین بی جهت نباید برای این خدمت گران پزشکی، تقاضای کاذب ایجاد کنیم،زیرا علاوه بر این وقت و هزینه زیادی هم برای آن صرف می شود.

دراین رابطه که خیلی سوال میشه که چه واکسنی برای تزریق خوب است شما چه نظری داری؟

خوشبختانه ما کشوری هستیم که خود تولیدکننده واکسن هست و در حال حاضر یک واکسن هم داریم که به تولید انبوه رسیده، واکسنهای دیگر هم مراحل مختلف تولید را طی می کنند و از خارج از کشور هم واکسن وارد می شود. اکثر کشورها با کمبود واکسن مواجه می باشند، از اینرو جدول زمان بندی در هر کشوری بر اساس اولویت های که احصاء کرده اند، تعریف شده است و مطابق با آن پیش می روند. درکشور ما هم همینطور می باشد و از چند ماه پیش با توجه به چارچوب های علمی و اولویت هایی که احساس شده، این جدول تنظیم شده و دنبال می شود. برای واکسیناسیون لینکی هم به شهروندان ارسال می شود که افراد واجد شرایط باید با مراجعه به آن ثبت نام کنند و منتظر پیامک باشند و پس از دریافت پیامک و اطلاع از زمان و مکان دریافت واکسن مراجعه کنند و برای هر فردی بستگی به این دارد که در هنگام مراجعه چه واکسنی در مکان مورد نظر وجود دارد. گاهی فقط یک نوع واکسن موجود است که برای مراجعه کننده هیچ انتخابی وجود ندارد و باید همان را تزریق کند اما گاهی دو یا سه نوع واکسن موجود است و افراد حق انتخاب دارند.از انواع واکسن هایی که درحال حاضر در کشور ما موجود می باشد، واکسن کوو ایران برکت، ایرانی می باشد. بهارات محصول هند است. استرازنیکا اصلش برای انگلیس است ولی در کشور ما از ژاپن و یا کره جنوبی وارد می شوند و اسپوتنیک وی که بیشتر برای کادر بهداشت و درمان تزریق شده، محصول کشور روسیه است و سینوفارم هم که چینی می باشد. بهترین واکسن، واکسنی است که هم اکنون موجود و در دست تزریق می باشد.
معمولا فاصله زمانی بین تزریق دوز اول واکسن با دوز دوم در اکثر واکسن ها، ۳ تا ۴ هفته است. البته استرازنیکا ۴ تا ۱۲ هفته است. در صورتی که دوز اول هر واکسنی به شما تزریق شده، دوز دوم هم باید از همان نوع باشد .اما نکته حائز اهمیت این است که هیچکدام از واکسن ها به طور قطع پیشگیری از بیماری نمی کنند، بلکه فقط شدت علائم بیماری و میزان مرگ و میر را کاهش می دهند. پس خیلی فرقی بین واکسن ها وجود ندارد، یک نکته مهم این است که ایمنی ناشی از واکسن چند هفته پس از دوز دوم کامل شود. ضمنا پس از تزریق واکسن هم پروتکل های بهداشتی و به خصوص ماسک زدن باید رعایت شود، زیرا مراجعینی به مراکز درمانی هستند که بعد از تزریق هر دو دوز واکسن به خیال اینکه که دیگر ایمن هستند از ماسک استفاده نمی کنند و در مهمانی ها و دور همی ها شرکت می کنند و این عوامل باعث می شود که به بیماری مبتلا شوند. در گزارشی که از انگلیس منتشر شده، ۴۷ درصد آنهایی که به عنوان بیمار جدید پذیرش می شوند، افرادی هستند که واکسن به آنها تزریق شده، در کشور ما هم اینگونه افراد کم نیستند. پس تصور غلطی است که فکر کنیم چون واکسن تزریق کردیم، به کووید ۱۹ مبتلا نمی شویم.

در حال حاضر نیاز اساسی در کشور ما واکسیناسیون عمومی به صورت فوری و رایگان می باشد که به نظر بنده این پروسه در کشور ما باید طی سه ماه کامل شود. بعد از ایمنی جمعی در کشور یعنی واکسیناسیون ۷۵ درصدی مردم، آن موقع ستاد ملی مقابله با کرونا براساس رصد شرایط موجود اعلام می کند که پروتکل های بهداشتی تا چه اندازه ای می تواند کاهش یابد.

در تزریق واکسن چه مواردی باید رعایت شود ؟

با توجه به اینکه من تصویری مشاهده کردم که البته نادر هم هست، یک آقایی که راننده تاکسی بود از ماشین خود پیاده شده بود و به صورت ایستاده واکسن به او تزریق می شد، باید عرض کنم که این وضعیت درستی نیست و حتما فرد مراجعه کننده برای تزریق واکسن، باید روی صندلی بنشیند و یا روی تخت دراز بکشد و با آرامش تزریق صورت گیرد و حتما چند دقیقه ای در محل تزریق باید توقف نماید. واکسیناسیون باید در مکان مجهز و شرایط مناسبی صورت پذیرد. مسئله مهم بعدی در هنگام واکسیناسیون اینکه؛ از مراجعه کننده پرسیده شود که قبلا کرونا گرفته یا نه؟ و یا اگر مبتلا شده، چه زمانی بوده؟ زیرا افرادی که سابقه ی ابتلاء به کووید ۱۹ دارند، اگر خفیف باشد، ۴ تا ۶ هفته بعد از بهبودی باید واکسن به آنها تزریق شود. در واقع بیشتر کشورها در این ارتباط پروتکل دارند و در کشورما هم این پروتکل ها رعایت می شوند به عنوان مثال افرادی که دیابت دارند باید حتما صبحانه شان را صرف کنند و بعد واکسن شان تزریق شود و در موارد خاصی هم که به دنبال بیماری، پلاسماتراپی صورت گرفته، واکسن چند هفته بعد از دریافت پلاسما باید تزریق شود و یا کسانی که قصد عمل جراحی دارند اینها حتما باید ۲ تا ۳ هفته قبل از زمان عمل جراحی، واکسن بگیرند و یا افرادی که استروئیدهای استنشاقی استفاده می کنند، ممکن است در هنگام واکسیناسیون این سوال برایشان پیش آید که اکسیناسیون آنها همراه با محدودیت خواهد بود و یا نه؟ و یا اگر داروی خاصی را مصرف می کنند باید کنار بگذارند و یا نه؟ که؛ پروتکل ها به آنها در این زمینه نیازی به کاهش دوز دارو را پیشنهاد نمی کند.

در باره افرادی که سابقه ی واکنش حساسیتی شدید دارند و به دارو و یا غذا و یا به سایر واکسن ها حساسیت شدید دارند، گفته شده است که واکسیناسیون برای این افراد انجام نشود. اما اگر این حساسیت ها محدود به غذا و یا داروی خاصی باشد و یا در حد آلرژی خفیف  باشد، واکسیناسیون برای این افراد بلامانع می باشد. اینها برخی موارد مهمی بودند که اینجانب مطرح کردم و خوب است که افراد بنا به شرایط خود برای واکسیناسیون اطلاعات مختصری داشته باشند و البته در مراکز واکسیناسیون هم تمامی این پروتکلها رعایت می شود و مراجعین  در همین حد یک اطلاعات اجمالی داشته باشند و در هنگام واکسیناسیون با افردای که در آنجا حضور دارند، چک بکنند خوب است و کمک می شود که ان شاالله مراقبت ها در کشور بیشتر شود.