آتشفشان دماوند خاموش نیست به آن بی اهمیت نباشیم

به گزارش رمز فردا ، در حال حاضر قله دماوند با ۵ هزار و ۶۱۰ متر ارتفاع به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه شناخته می‌شود؛ کوهی که شهرها و روستاهای سه استان تهران، مازندران و سمنان در نزدیکی آن قرار دارند. آخرین فعالیت این کوه آتشفشانی به ۷ هزار سال پیش برمی‌گردد اما طی دو سال اخیر بروز چند زمین‌لرزه در اطراف تهران و دماوند و همچنین انتشار برخی از تصاویر خروج گاز از دهانه آتشفشان دماوند، شایعه فعالیت مجدد آن را تقویت کرده است؛ شایعه‌ای که بارها تکذیب شده است.

جلیل قلمقاش، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌گوید «عمر آتشفشان دماوند حدود دو میلیون سال است. این آتشفشان به تناوب چندین بار طی ۶۰۰ هزار، ۴۰۰ هزار ، ۲۰۰ هزار ، ۶۵ هزار ، ۲۵ هزار و ۷ هزار سال پیش فوران کرده است. بر اساس اطلاعات موجود، این کوه آتشفشانی آخرین بار حدود ۷ هزار سال پیش فوران گدازه داشته است. البته ممکن است فعالیت جوان تری داشته باشد که هنوز نتوانسته‌ایم با روش‌های علمی زمان آن را تعیین سن کنیم.»

فعالیتی که اکنون آتشفشان دماوند دارد بیشتر به صورت خروج گاز و بخار آب است که از مراکز در نزدیکی قله خارج می‌شوند. وجود چشمه‌های آب‌گرم و خروج گاز از اطراف آتشفشان دماوند نشان دهنده این مسئله است که دماوند هنوز به طور کامل خاموش نشده و یک مخزن ماگمایی گرم در زیر آن وجود دارد بنابراین دماوند در زمره آتشفشان‌های خاموش محسوب نمی‌شود.

به گفته قلمقاش «دماوند از نوع آتشفشان‌های استراتوولکانو (Stratovolcano) یا چینه‌ای است به این معنی که آتشفشان در گذشته هم فوران‌های گدازه‌ای، غیر انفجاری، و هم فوران‌های پرتابی، انفجاری، داشته است. در فعالیت انفجاری مواد جامد و مذاب به آسمان پرتاب شده و سپس بر روی زمین ریزش می‌کند. در فعالیت غیر انفجاری مواد به صورت گدازه به روی دامنه‌های آتشفشان جاری می‌شوند. اگر خروج مواد مذاب کم و محدود باشد، خطر چندانی ندارد و تنها خطر آن محدود به دامنه‌ آتشفشان خواهد بود اما اگر حجم زیادی از مواد مذاب از دهانه آتشفشان خارج شود، مانند فعالیت آتشفشانی اخیر در جزایر قناری، خطر زیادی برای روستاها و شهرها اطراف داشته و با صلاحدید مدیریت بحران ممکن است لازم باشد که منطقه تخلیه شود.»

آتشفشان دماوند باید پایش شود

وی با اشاره به این که از نظر علمی امکان فعالیت مجدد آتشفشان دماوند وجود دارد اما زمان وقوع و نوع فعالیت آن مشخص نیست، می‌گوید «آتشفشان دماوند بین سه استان تهران، سمنان و مازندران قرار دارد. در اطراف آتشفشان دماوند شهرها و روستاهای زیادی قرار دارند که در صورت فعال شدن این آتشفشان تبعات مالی و جانی زیادی برای آنها به بار می‌آید. از این رو فعالیت‌های آتشفشان دماوند باید به طور مداوم پایش شود. در دنیا در اطراف آتشفشان‌های مشابه دماوند مراکزی مانیتورینگی راه‌اندازی شده است که وظیفه پایش مداوم را بر عهده دارند. در این مراکز امکانات کارشناسی و دستگاهی لازم برای ثبت و اندازه‌گیری زمین‌لرزه‌ها، تغییرات سطح زمین مانند ارتفاع، شیب و دما، تغییرات چشمه‌های آب گرم مانند شدت خروج آب، دما و ترکیب شیمیایی آب و تغییرات گازهای آتشفشانی از نظر شدت، دما و ترکیب شیمیایی وجود دارد.»

کارشناسان مراکز مانیتورینگ به طور شبانه‌روزی فعال بوده و در صورت تغییر پارامترهای فوق الذکر و احتمال رخداد فوران آتشفشانی، اطلاعات لازم را در اختیار مسئولان مربوطه قرار داده تا آنها بتوانند اقدامات اساسی را انجام دهند و از خطر جانی وقوع حادثه جلوگیری کنند. هرچند زمین‌شناسان مختلف پیرامون اهمیت این مسئله بارها هشدار داده‌اند اما متاسفانه گوش شنوایی وجود ندارد. سازمان مدیریت بحران و سازمان دیگر حاضر به اختصاص بودجه برای مانیتور کردن لحظه‌ای آتشفشان کشور نیستند. اکنون فقط موسسه ژئوفیزیک، فعالیت‌های لرزه‌ای آتشفشان دماوند را ثبت و رصد می‌کند.

عضو هئیت علمی پژوهشکده علوم زمین معتقد است «گاهی اوقات با وقوع زلزله، شایعه فعالیت مجدد آتشفشان دماوند تشدید می‌شود. در اینگونه موارد متاسفانه اطلاعات لازم برای پاسخ دقیق و محکم وجود ندارد و ما تنها با تکیه بر اطلاعات لرزه‌ای موسسه ژئوفیزیک را بررسی و اظهار نظر می‌کنیم. خوشبختانه طی چند سال گذشته هیچ فعالیت لرزه‌ای در زیر کوه دماوند ثبت نشده است، به عبارت دیگر در سال‌های اخیر هیچ جابه‌جایی ماگمایی در عمق زمین رخ نداده است. سازمان مدیریت بحران باید آتشفشان دماوند را جدی بگیرد و مرکزی به منظور مانیتورینگ تاسیس کند و بودجه لازم برای این مسئله اختصاص بدهد.»

هرچند فعالیت مجدد آتشفشان دماوند می‌تواند پیامدهای جانی و مالی زیادی به همراه داشته باشد اما وجود دماوند در منطقه یک نعمت بزرگ محسوب می‌شود. این منطقه به دلیل داشتن چشمه‌های آب گرم، زمین‌های حاصلخیز و جاذبه گردشگری اهمیت زیادی دارد و سالانه میزبان گردشگران خارجی و داخلی فراوانی است. علاوه بر این اکنون در این منطقه کشاورزی و پرورش ماهی قزل آلا از رونق زیادی برخوردار است؛ رونق آنها مرهون آب فراوان و وجود کوه بلند دماوند در منطقه است.