رمزفردا بروزترین خبرهای ایران و جهان
پس از سالها ازحضور ایران بعنوان عضوناظر در پیمان شانگهای (SCO) بالاخره با دیپلماسی فعال منطقه ای ورویکرد دولت جدید به سمت همکاری با دولت های همسایه وشرق آسیا وبا موافقت سران ۸ کشور عضو اصلی این سازمان، تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن امضا گردید و بر این اساس فرآیند فنی تبدیل عضویت ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی سازمان آغاز و کشورمان از این پس به عنوان عضو اصلی این سازمان مهم منطقه‌ای با کشورهای عضو همکاری و تعامل خواهد داشت.
در حالی که در طول سه دهه گذشته امریکایی‌ها تلاش گسترده‌ای را برای حاکم کردن نظام سلطه و یکجانبه‌گرایانه بر دنیا دنبال کردند، قدرت‌های نوظهور و غیر غربی در مقابل این پروژه ایستادند و همکاری‌هایی را جهت مقابله باآن به کار بستند که نمونه بارز آن را در قالب سازمان شانگهای می‌توان مشاهده کرد.
سازمان همکاریهای شانگهای، سازمانی امنیتی، اقتصادی و فرهنگی است، که در سال ۲۰۰۱ از سوی چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه پایه‌گذاری شد و بعدها پاکستان و هندوستان هم به عضویت آن پذیرفته شدند.
ایران، افغانستان، بلاروس و مغولستان سالها عضو ناظر این سازمان بودند. حالا ایران هم که از سال ۲۰۰۵ عضو ناظر بوده و از سال ۲۰۰۶، درخواست عضویت کامل را داشت سرانجام به عضویت پذیرفته شد.
زبان‌های اصلی حاکم بر مناسبات این سازمان، چینی و روسی است. این سازمان هنوز مثل ناتو شکل یک سازمان همکاریهای دفاعی و نظامی را به خویش نگرفته، ولی اسناد و موضع سازمان تاکید دارد که تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری، دغدغه‌های امنیتی اصلی این سازمان است و با این توجیه که ممکن‌است برای این هدف‌ها، ارتش کشورهای عضو به کار آیند، تا سال ۲۰۰۷ سه مانور نظامی مشترک در قزاقستان، چین و روسیه که البته بیش از همه نظامیان روسیه و چین در آن مشارکت داشته‌اند برگزار کرده است.
این سازمان از ناتو و آمریکا خواسته که پایگاه‌های نظامی خود را از خاک کشورهای عضو سازمان (ازجمله پایگاه کی۲ آمریکا در خاک قرقیزستان.)برچیند.
آمریکا در سال ۲۰۰۵ تقاضای عضویت ناظر در این سازمان را مطرح نمود که با مخالفت اعضای شانگهای روبرو گردید
در عرصه اقتصادی و تجارتی، سازمان شانگهای کوشیده تشکیل تا باتشکیل یک منطقه آزاد و یک شورای مشترک بانکی مسیر همکاری های جندجانبه ای کشورهای عضو را سرمایه‌گذاری‌های مشترک تسهیل نمایدو تشکیل یک باشگاه مشترک انرژی برای طرح‌های استخراج و بهره‌برداری از طرح‌های نفت‌وگاز را نیز در برنامه کار خود دارد.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای؛ روی هم بیشترین تولید و مصرف انرژی را در جهان دارند. بیش از سه میلیارد نفر (حدود ۴۲ درصد جمعیت جهان )جمعیت کشورهای عضو کامل این سازمان است.
این سازمان به اندازه‌ای قدرتمند شده که در سند امنیت ملی سال ۲۰۱۷ ایالات متحده آمریکا، برای اولین بار چین را به عنوان یکی از اعضای این سازمان بعنوان تهدیدی بزرگ علیه آمریکا اعلام نموده است.
ایران از ابتدای تقاضای عضویت در سازمان شانگهای امیدوار بود و همچنان هست که سطح تجارت خارجی خود با اعضای این سازمان افزایش دهد تا بتوان در مقابل تحریم های اروپایی‌ها و آمریکا ایستادگی کند.
از جمع قدرت‌های اتمی جهان، چهار قدرت اتمی دنیا یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این پیمان هستند؛ ضمن اینکه چین و روسیه نیز به عنوان دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت نیز ستون‌های اصلی پیمان شانگهای هستند. در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد بدلیل رفتن پرونده اتمی ایران به شورای امنیت سازمان ملل عضویت ایران در سازمان شانگهای ممکن نبود و پس از آن نیز تحریم های ویژه ترامپ علیه ایران مانع این عضویت بود که پرونده ایران در دوران روحانی از شورای امنیت سازمان ملل خارج شد و کنار رفتن ترامپ از ریاست جمهوری امریکا و سیاست نوین کاخ سفید کمک مهمی در قبول عضویت ایران در شانگهای شد.
پیمان‌های راهبردی با چین و هندوستان در کنار همکاریهای امنیتی با پیمان شانگهای بعنوان مکمل ویژه سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی میتواند موقعیت ایران در پیمان شانگهای را تقویت کند. بویژه که ایران امیدوار است با عضویت کامل در سازمان شانگهای بتوان از بازارهای گسترده کشورهای عضو سازمان شانگهای استفاده کند و از این طریق تحریم های امریکا را بی اثر سازد. ۶۵ درصد جمعیت جهان و همچنین منابع جهان در پیمان شانگهان جمع است.
طی ۵ ماه نخست سال ۱۴۰۰ تجارت ایران با ۱۱ عضو سازمان شانگهای، ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بوده است که در این میان چین بیشترین حجم تجارت با ایران را داشته است.
سال گذشته میزان تجارت ایران با کشورهای شانگهای، ۲۸ میلیارد دلار بوده که از این میزان، صادرات ایران ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و واردات ایران از کشورهای عضو ۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده است.
درمجموع هرچند اساس شکل گیری سازمان شانگهای براساس همکاریهای امنیتی بوده است، اما قلمرو کارکردی آن به تدریج به همکاریهای اقتصادی نیز تسری یافت و این سازمان نقشی ویژه در تحولات و مناسبات بین‌المللی پیدا کرد. مطالعه روند تحولات سه دهه گذشته به خوبی نشان می‌دهد که شرایط نسبت به دهه ۹۰ قرن گذشته به طور کلی تغییر کرده و دیگر امریکایی‌ها نمی‌توانند با شعار «نظم نوین جهانی» خود را کدخدای بلامنازع جهان بدانند. اکنون یکجانبه‌گرایی تا حد زیادی جای خود را به چندجانبه‌گرایی داده و شکست‌های پی‌درپی امریکا در منطقه غرب آسیا – که نمونه بارز آن را در همین ماه اخیر در افغانستان شاهد بودیم- شکست کلان‌پروژه‌های نظام سلطه را آشکار کرده است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و بازیگر جهانی معترض به نظام سلطه در طول چهار دهه گذشته از هر حرکت منطقه‌ای و بین‌المللی نافی سلطه حمایت کرده و اینک پیوستن کشورمان به سازمان شانگهای به عنوان یکی از نمادهای اصلی همکاری قدرت‌های غیرغربی نویدبخش دوران پساامریکا در مناسبات جهانی است واقعیت این است که در طول سال‌های گذشته کشورهای غربی به‌رهبری آمریکا تلاش بسیار گسترده‌ای کردند برای اینکه جمهوری اسلامی ایران را با انواع فشارها و تحریم‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی منزوی بکنند و قدرت ایران را به چالش بکشند، حتی ایران را در سطح بین‌المللی به یک بازیگر کاملاً منزوی تبدیل کنند. امروز حضور ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، در ترکیب این سازمان به‌عنوان عضو دائمی در وهله اول نشان می‌دهد که تمام این تلاش‌ها شکست خورده است و در وهله دوم دریچه جدیدی باز شده است که این دریچه جدید میتواند از رهگذر همکاری‌ها در آینده شرایط نوینی را در فضای بین‌المللی رقم بزند. بنابراین نهادهایی مثل سازمان همکاری شانگهای کنار سازه‌های و نهادهای منطقه‌ای دیگر مثل اتحادیه اقتصادی اورآسیا یا گروه بریکس، مجموعاً در حال شکل دادن به شرایط جدیدی در نظام بین‌المللی است که این شرایط جدید حکایت از این دارد که قدرت از سمت غرب تغییر پیدا می‌کند و دارد به‌سمت شرق و آسیا می‌آید.
*زهیر اصفهانی / مهرماه۱۴۰۰
